[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ale ze śmierci rodzi się nowe życie).
Koegzystencja różnych bytów w utworze sprawia, że jest on zaprzeczeniem normalnego dramatu
historycznego. Kojarzeniu wizji historycznej z werystycznym dokumentalizmem, więzieniu imaginacji
twórczej w ramach uprawdopodabniającej i dokumentalistycznej poetyki Wyspiański się bowiem
sprzeciwiał.
Przestrzeń w dramacie składa się z dwóch planów: z historycznego planu wnętrz (przeważnie) i z
planu istnienia natury: parku, nocy, jesieni pozaludzkiego, autonomicznego. Jest on światem zarazem
centralnym i okalającym. Odrealnia cały kompleks obrazów. Pośród listopadowej nocy wznosi się kamienny
posąg Króla-Zwycięzcy, u którego stóp schodzą się spiskowcy. Ale są tam również obecne Demater i Kora.
Pożegnanie bogiń odbywa się jednocześnie z przygotowaniem spiskowców do powstańczego czynu.
Przestrzeń parku staje się w tym momencie miejscem granicznym pomiędzy Ziemią i Hadesem. Pożegnanie
bogiń przełamuje zatem realną strukturę przestrzeni i czasu, budując sytuację zawieszoną w jakiejś
przestrzeni bezprzestrzennej i jakimś czasie bezczasowym . Poza tym ponad połowa dramatu nie
prezentuje zdarzeń w ich następstwie chronologicznym, ale ten sam, w przybliżeniu moment obiektywnego
czasu przedstawionego. Zatem jeśli sceny te odbywają się jakby równocześnie, to dzieją się w tym samym
czasie, co scena pożegnania bogiń. Podlegają więc one działaniu ponadczasowości mitu. Park stanowi przy
tym warstwę pośrednią między mitem wiecznym a sytuacjami historycznymi, które w wyniku takiej
konstrukcji czasowo-przestrzennej stają się już sytuacjami pozahistorycznymi .
Znamienna jest także scena przywoływania Nik przez Palladę, a także przywoływania innych
przestrzeni: Troi, Maratonu, Salaminy, Termopil, Cheronei. Bogini i Niki przyzywają imiona cezarów
rzymskich, mówią o Maciejowicach. Odwołują się więc nie tylko do mitów, ale także do historii. Zarówno
przestrzeń, jak i czas zyskują rozbudowę ogarniając horyzonty mitów i całej historii . Przyzywanie Nik jest
przywołaniem wszystkich perspektyw czasu, wszystkich trudów i zmagań historii. Jest jednocześnie
odjęciem im znaczenia jako przejawom ludzkiej woli i siły: zwyciężały zawsze Niki, nie zaś herosi dziejów.
Gdy Niki są tu, już w prologu dramatu, wraz z nimi jest tu obecna pamięć wszystkich wydarzeń, ale również
i wola, która te wydarzenia wprawia w ruch, i skutki owej woli: pobojowiska zlane krwią. Kiedy na
wezwanie Wysokiego wybiegną żołnierze ze Szkoły Podchorążych, to wybiegną także po to, by Nike spod
Cheronei obaczyła ich znowu we krwi . Wejdą więc i oni w ów czas mityczny, czas pozaczasowy .
KONSTRUKCJA TEATRALNA: dominantą scenoplastyczną jest noc; czynnikiem organizującym
widzialność, nadającym akcenty jest zmienne, ruchliwe, pulsujące światło (nadrzędny element plastyki;
współtworzy nastrój). Poetykę niektórych dramatów Wyspiańskiego porównywano niekiedy do poetyki
snu . Boy-%7łeleński nazwał omawiany dramat snem nocy listopadowej ; brak konstrukcyjnej roli elementu
muzycznego (muzycznego lipcu 1904 r. Wyspiański dopisał tzw. część muzyczną, składającą się z
uwertury, ośmiu antraktów i finale).
Noc listopadowa stanowi kontynuację romantycznej dramaturgii (Szekspir, Dziady, Kordian), nie
tylko ze względu na konstrukcję i styl ekspresji, lecz także dlatego, że bezpośrednio kontynuuje proces
rozrachunków narodowych. Wznowiona w dziełach dramatycznych Wyspiańskiego dyskusja na temat
błędów i wartości powstania wzbogaciła się tu o pewne nowe akcenty. W motywie mitologicznym bogiń
eleuzyjskich (Demeter i Kora) nową, filozoficzno-poetycką wykładnię otrzymała romantyczna historiozofia
przyszłego odrodzenia narodu, jego zmartwychwstania . Noc listopadowa mimo swego skomplikowania
konstrukcyjnego i wieloznaczności poetyki symbolicznej była wypowiedzią jednoznacznie podejmującą
myśl romantyków. Była też najdalsza od poglądów głoszących bezowocność powstań.
28
W 1907 r. odegrano scenę diologu Demetry z Korą w Krakowie i Wilnie podczas wieczorów
żałobnych po śmierci Wyspiańskiego.
28 listopada 1908 r., w rocznicę zgonu, nastąpiło pełne wystawienie Nocy listopadowej.
29
[ Pobierz całość w formacie PDF ]